“Ik ben hier om te ontdekken, niet om te bewijzen!”

Terwijl ik mijn tekst aan het samenstellen ben ter voorbereiding op mijn komende workshop, vraag ik me af of de titel die ik voor mijn workshop gebruik wel gelukkig gekozen is. Voor mij is het zo vanzelfsprekend dat imperfect tekenen juist een enorme zegen is en geen gebrek. Ik zie het als een vorm van vrije expressie en absoluut niet als een slap aftreksel van ambacht. Het heeft allemaal te maken met keuzes.

Als jij ambachtelijk goed wilt kunnen tekenen, dan zal je de ambacht moeten leren. Kom je tijdens je opleiding met een tekening aanzetten waarbij de verhoudingen niet kloppen of waarvan het perspectief niet juist is dan is je imperfecte tekening mislukt. Hoe mooi je tekening verder ook is, je hebt niet voldaan aan de maatstaf die je wilt beheersen. Bij ambacht draait dus alles om beheersing, techniek en perfectie. Het is de discipline van het vak, waarbij nauwkeurigheid en het volgen van vaststaande regels centraal staan. Ambachtelijke kunstenaars streven naar controle, detail en verfijning. Het is een wereld waar fouten zo veel mogelijk vermeden worden en waar het eindresultaat vaak meetbaar ‘juist’ moet zijn. Soms kan deze benadering zich hullen in een zekere exclusiviteit en ernst, bijna alsof ‘echte kunst’ alleen door deze precisie ontstaat.

Maar hoe zit het dan met de vrije expressie? Neem bijvoorbeeld twee van mijn favoriete kunstenaars: Cy Twombly was academisch geschoold en beheerste de klassieke technieken, Jean-Michel Basquiat had geen formele kunstopleiding. Beide werkten vanuit vrije expressie.

Twombly koos bewust voor vrije expressie door het loslaten van regels die hij wel kende. Hoewel zijn werk op het eerste gezicht kinderlijk of chaotisch lijkt, is het dat allerminst. Wie beter kijkt, ziet juist hoe doordacht en bewust het is. Zijn werk is het resultaat van een academisch geschoolde kunstenaar die de regels zo goed kent, dat hij ervoor koos om ze los te laten. Net als veel andere kunstenaars met een klassieke achtergrond maakte Twombly een bewuste overstap naar vrije expressie. Niet omdat hij het ambacht niet beheerste, maar juist omdat hij het beheerste.

Jean-Michel Basquiat had geen formele kunstopleiding. Zijn werk ontstond vanuit de straat, in de rauwheid van het moment. Hij had geen ambachtelijke basis om los te laten – hij begon vanuit de vrije expressie. Zijn kracht zat niet in technische beheersing, maar in urgentie. Zijn stijl was geen rebellie tegen regels, hij werkte alsof die regels überhaupt nooit voor hem golden. Twombly leerde het, Basquiat leefde het. Maar in beide gevallen is het resultaat even overtuigend, even krachtig. Alleen het pad ernaartoe is anders.

“Twombly leerde het, Basquiat leefde het. Maar in beide gevallen is het resultaat even overtuigend, even krachtig. Alleen het pad ernaartoe is anders”

Twombly en Basquiat zijn iconen, elk op hun eigen wijze. Beiden lieten ze het perfect afgewerkte los om ruimte te maken voor iets veel wezenlijkers: expressie. Als jij tekent zonder opleiding of technisch ‘meesterschap’, maar met een diep verlangen om te maken – als je imperfect tekent, omdat het de enige manier is waarop je je kunt uiten – dan doe je voor niemand onder. De waarde van kunst ligt niet in techniek alleen, ambacht maakt iets nog geen kunst. Als het uitsluitend draait om het nabootsen van de zichtbare werkelijkheid, zonder inhoud, intentie of persoonlijke zeggingskracht dan kun je je afvragen: is dit kunst, of is het vakwerk? Perfectie zonder zeggingskracht zegt niets. Imperfectie met echtheid, durf en noodzaak kan daarentegen alles zeggen.

Basquiat begon vanuit een rauwe, directe urgentie om zich te uiten. Ongetraind, maar heel krachtig en trefzeker. Zijn werk was expressie in de puurste vorm. Helaas werd hij langzaam ingehaald door een wereld die hem steeds opnieuw vroeg zich op verschillende vlakken te bewijzen waaronder als autodidact kunstenaar. Hij hoefde het ambacht niet te beheersen om betekenisvol te zijn. Maar de druk om het toch te moeten bewijzen werd hem uiteindelijk fataal. Net als bij zovele andere (muzikale) kunstenaars voor wie echtheid belangrijker was dan erkenning. Kijk naar de andere leden van de Club van 27. Stuk voor stuk authentieke, extreem getalenteerde mensen – die ten onder zijn gegaan aan een wereld die hen bleef vragen om bewijs, om perfectie, om aanpassing.

Jij hoeft niets te bewijzen. Niet aan een school. Niet aan een kunstwereld. Niet aan een publiek. Als jouw hand iets vertelt wat je hoofd nog niet in woorden kan vatten, dan is dat genoeg. Dan ís dat kunst.

Beide benaderingen hebben waarde. Maar ze spreken een fundamenteel andere taal. Ambacht is de meester van de regels. Vrije expressie is de authentieke vernieuwer die de regels niet toepast of ze helemaal los laat. Ik weet in ieder geval welke kant het best bij mij past!